Style bonsai

Wprowadzenie do tematu.

Osobiście staram się unikać pojęcia style bonsai. Z biegiem lat doszedłem do wniosku, że te formy klasyfikacji – jak powinno wyglądać bonsai, staję się bardzo dużą przeszkodą w uzyskaniu wiarygodnych i naturalnych form drzew, przedstawiających krajobraz. Dlatego też proszę, nie wykorzystuj poniższego podziału i pewnej systematyki bonsai jako ideału. Niech Twoim nauczycielem stanie się ten najlepszy, czyli natura i formy jakie właśnie ona kształtuje na różnej szerokości i wysokości geograficznej, ale też nad poziomem morza.

Bonsai to cały krajobraz, który odtwarza się w doniczce przy użyciu jednego drzewa. Dostęp do światła, wody, gatunek, incydenty i powyższe aspekty występowania gatunku w naturze, są najważniejsze w uzyskiwaniu wiarygodnego, starego i potężnego drzewa w małej skali.

Mając to na uwadze przeczytaj poniższe wskazówki, które niech będą wstępem do uprawy, pielęgnacji, a ostatecznie twoich przyszłych kreacji bonsai. Dokładnie w tej kolejności, a nie odwrotnie, choć zdaję sobie sprawę, że to pokusa najsilniejsza z możliwych. Pamiętaj, że lepszy żywy i niezbyt artystycznie ukształtowany przyjaciel w doniczce, niż wspaniała, a być może nawet przerysowana, martwa kreacja.

Zbuduj swój warsztat, zdrowie i kondycję rośliny, a dopiero w drugim kroku koncentruj się na kształtowaniu. W innym wypadku, będziesz przechodzić to, co ja na początku, czyli powielać dziesiątki błędów i katastrof w uprawie. Nie potrafię powiedzieć ile osób właśnie po takich rozczarowaniach zrezygnowało z tej pięknej sztuki, ale jestem pewien, że zbyt dużo. Bonsai nie jest dla każdego i nie jest łatwe, ani proste. Odwrotność tych haseł jest zwykłym kłamstwem i brakiem szacunku do drzew i przyrody.

Co to są style bonsai?

Jest to opis pewnych cech wzrostu gatunku, dostępu do światła i historii wzrostu (tzw. incydentów, czyli złamań pod ciężarem śniegu, naporem wiatru, lawiny, działalności człowieka lub zwierząt) osobnika. W oparciu o te czynniki usystematyzowano pewne zbiory podobnych osobników, jakie można znaleźć w naturze. W ten sposób uzyskuje się wspomnianą wiarygodność. Niezależnie od powyższych, dobre drzewo bonsai nie może nosić śladów pracy człowieka, natomiast powinno cechować się dojrzałością gatunkową i pewną wyjątkowością osobnika:

- mocną podstawę pnia, tzw. nebari, lub nasadę pnia,

- wywierający wrażenie, ale naturalnie wyglądający pień, oraz kształt pnia i gałęzi,

- zbieżność, czyli zwężanie pnia i gałęzi oraz tzw. ruch i zagęszczenie –ramifikacja, mochikomi

- korę na pniu i gałęziach, będącą najlepszym świadectwem wieku drzewa,

- zabliźnione rany po cięciach, z wyjątkiem zaplanowanych, ale też dojrzałych dziupli,

- zdrowe ulistnienie, zmieniające się w rytmie pór roku.

Wszystkie powyższe są równie istotne w każdym z przedstawionych poniżej tzw. stylach bonsai.

Najczęściej spotykane style bonsai

Chokkan

Moyogi

Wywodzi się z obserwacji osobników, które nie posiadają strzelistych i prostych pni. Jest to najczęściej efektem różnych incydentów lub zmieniającego się w przeszłości dostępu do światła. Drzewo doświadczone powyższymi czynnikami dąży do zachowania stabilności w podłożu i rosnąc na zasadzie przeciwwagi uzyskuje ciekawe kształty. Charakterystyczne jest również to, że gałęzie wewnątrz wygięcia, rosną pod wyższym piętrem, przez co mają gorszy dostęp do światła. Z biegiem lat słabną i zanikają. W efekcie pozostają wyłącznie te rosnące na zewnętrznych wygięciach pnia tworząc, charakterystyczne piętra, czy tzw. chmurki.

Shakan

Niewiele drzew w naturze potrafi przetrwać na dłuższą metę wyraźne przechylenie się od pionu. Same też tak nie rosną, a zatem styl pochylony wywodzi się z drzew zaobserwowanych w naturze, gdzie drzewa rosną na osuniętym zboczu lub brzegu rzeki. Po osunięciu się gleby, drzewo wyraźnie odchyla się od pozycji pierwotnej-pionowej i z czasem przystosowuje się do nowych warunków, czego świadectwem jest próba złapania pionu przez wierzchołek. Niestety w naturze takie egzemplarze są najbardziej narażone na okiść (stan pokrycia korony drzewa mokrym i ciężkim śniegiem) oraz gwałtowny wiatr. Jeśli nie dojdzie do całkowitej katastrofy drzewa, to często staje się początkiem innych form, jak choćby wspomnianej tuż powyżej – moyogi.

Hokidachi

Wywodzi się z obserwacji samotnie rosnących (otwarty teren), w pełnym słońcu drzew liściastych. Prosty pień jest podstawą do wzrostu gałęzi, które układają się promieniście w bok i w górę. Często zdarza się, że najniższe również w dół. Tak ukształtowana korona przypomina odwróconą miotłę, która stała się określeniem stylu w formie miotlastej. Charakterystyczny dla takich drzew jest przepiękny, misterny układ gałęzi, które na skutek rywalizacji między sobą, wyrastają względem siebie pod kątem ostrym i zwężają się od pnia ku wierzchołkowi.

Shidari zukuri

Bardzo charakterystyczny i jednocześnie trudny styl, w którym wiarygodnie wyglądają wyłącznie gatunki drzew (odmiany w ramach gatunku), z naturalnie zwisającymi pędami. Drzewo rosnące w pojemniku zachowuje charakter wzrostu swobodnie rosnącego osobnika, dlatego można próbować stworzyć z nich wiarygodny krajobraz. Doskonałym przykładem są tu gatunki z pionowo „płaczącymi” pędami w dół, jak np. wierzby, odmiany pendula wiśni, buka i brzozy. Jest jedno ale. Znalezienie dobrego bonsai w tym stylu, to nie lada trudne zadanie, graniczące z cudem.

Sharimiki i Sabamiki

Wywodzą się z zaobserwowanych w naturze bardzo starych i doświadczonych incydentami drzew. Często staja się przedmiotem zachwytu nad siłą i wolą życia takiego osobnika, a czasem wręcz zadziwiają, że w ogóle żyją. W stylu sharimiki centralnym punktem kompozycji jest część martwa pnia, ale co najważniejsze pozbawiona kory. Dlatego idealnie wpisują się tu gatunki iglaste występujące w górach, gdzie narażone są na uszkodzenia mechaniczne spowodowane lawinami. Korona takie drzewa staje się wyłącznie uzupełnieniem finezyjnych kompozycji martwych części drzewa. Kiku krotne powielenie takich elementów, w tym w gałęziach lub np. wyeksponowanych korzeniach bardzo uwiarygodnia krajobraz, w jakim przyszło mierzyć się drzewom z siłami natury. Sabamiki określa drzewo, którego ubytki w pniu spowodowały rozległe dziuple, a w ostateczności braki i powiększające się puste przestrzenie będące schronieniem dla zwierząt. W skutek gnicia i defragmentacji pnia powstają tajemnicze i przepiękne formy, których sędziwy wiek jest nie do podważenia. W tym stylu bardziej wiarygodne są drzewa liściaste.

Fukinagashi

To krajobraz, w którym przedmiotem jest krótki okres w życiu rośliny podczas wiatru. Doskonale wpisuje się w japońskie docenianie ulotności chwili, ale w rzeczywistości bardzo trudno znaleźć w naturze drzewo, które przez całe swoje życie ma uniesione wszystkie, w tym co jest najistotniejsze, najdrobniejsze gałązki w kierunku zgodnym w wiejącym wiatrem. W miejscach szczególnie narażonych na częsty wiatr wiejący w jednym kierunku, np. na wybrzeżu można zaobserwować cechy tego stylu: pochylony i zmagający się z wiatrem pień, oraz gałęzie ułożone niczym sztandar na wietrze. Nigdy jednak nie spotkałem idealnego drzewa w stylu opisywanym jako ukształtowany przez wiatr. Z tego powodu podchodzę do niego równie ostrożnie, jak do stylu płaczącego. Niestety kojarzy mi się z drzewami wiecznie owiniętymi drutem, czyli zdecydowanie daleko od mojej wrażliwości i estetyki. Niedościgniony, wyidealizowany i jednocześnie przepiękny.

Krótka przerwa, a po niej style bonsai ciąg dalszy 🙂

Neagari

Przedstawia drzewo z wyeksponowanymi korzeniami ponad podłoże. Na taki okaz najczęściej można trafić w rejonie, gdzie gleba jest narażona na okresowe wypłukiwanie, przy roztopach lub powodziach. Jeżeli drzewo wytworzyło wystarczająco mocne i długie korzenie stabilizujące, to potrafi przetrwać taki incydent i „stać” nieprzerwanie na swoich korzeniach przez wiele lat. Co ciekawe, z biegiem lat na wyeksponowanych korzeniach pojawia się kora charakterystyczna dla pnia danego gatunku. Im dłużej po incydencie, tym wyraźniejsza staje się faktura kory na korzeniach. W oparciu o tą obserwację tworzy się wiarygodne, stare drzewo w doniczce.

Ishizuke, Saikei, Ishiseki ,Sekijoju

Drzewa rosnące w skrajnych warunkach górskich i na skałach, oraz ich formy były praprzyczyną do rozpoczęcia uprawy drzew na tacach i w konsekwencji w doniczkach. Właśnie z obserwacji drzew pozostających przy życiu i rozwijających się w pewnej harmonii ze skałami powstały różne, ale nawiązujące do siebie style bonsai (wariacje stylów bonsai). Niezależnie od tego czy jest to drzewo z wyeksponowanymi i oplatającymi korzeniami skałę, czy po prostu posadzone we wnęce kamienia, lub na kamieniu, ukazują najbardziej dramatyczny i niesprzyjający krajobraz oraz desperackie poszukiwanie wody i niesamowitą wolę życia drzewa.

Kengai

Jest kwintesencją obserwacji drzew na urwiskach nadmorskich, klifach, ale też na górskich skalnych ścianach, gdzie żyją wczepione korzeniami w niewielki szczeliny i trwają latami, mimo tak skrajnie nie sprzyjających warunków egzystencji. Charakterystyczne w tym stylu są elementy sharimiki, odwróconego moyogi, lub podobnego bankan, oraz znaczne wychylenie pnia w bok, a następnie w dół. Korona sięga wyraźnie poniżej miejsca, w którym wyrasta/wczepione jest drzewo.

Han kengai

Niektórzy nazywają go „przeglądający się w wodzie”, ale takie formy bez problemu można zaobserwować również w górach. Jest łagodniejszą formą-odmianą poprzedniego stylu kaskadowego z wyraźnie zaakcentowanym wzrostem w jednym kierunku. Jest klasycznym przykładem drzewa, którego kształt determinuje światło, w tym dostęp do światła odbitego od lustra wody.

Bunjin

Najtrudniejszy i najbardziej wyrafinowany styl w bonsai. Istotą takiego drzewa jest zarówno jego wygląd, jak i treść jaką niesie ze sobą. Wywodzi się z „kultury literati”, czyli uczonych i artystów wywodzących się najwyższych warstw społeczeństwa. Przedmiotem stylu jest połączenie sędziwego wieku i wysublimowanych, fantastycznych kształtów, jakie drzewo osiągnęło w skrajnie niekorzystnych warunkach. Bunjin zwany powszechnie stylem literackim jest impresjonistycznym przedstawieniem wrażliwości artysty, w fantastycznych kształtach, będących świadectwem historii życia i opowieści jaki przedstawia drzewo. Jest to obraz krajobrazu skrajnie trudnego do życia, nawet dla takich gigantów jak sosny i jałowce.

Sokan

Przedstawia częste obrazki drzew o dwóch pniach. W zależności od gatunku i okoliczności wzrostu, jeden pień jest wiodącym, a drugi go uzupełnia. Może być całkiem mały, lub sprawiać wrażenie jakby ciągle chciał konkurować z głównym. W literaturze można znaleźć porównania do matki z córką lub matki z synem na kolanach. Charakterystyczny układ gałęzi rosnących na zewnątrz od pni, ale nie do siebie, jest wynikiem braku światła pomiędzy pniami. Odmianą będącą rozszerzeniem sokan jest sankan, czyli forma trzech pni, z jednym wiodącym.

Kabudachi

Jest formą wielopienną drzewa, spotykaną bardzo często na otwartej przestrzeni, gdzie tworzą najbardziej malownicze i widoczne z daleka kompozycje. Oglądane z daleka sprawiają wrażenie samotnej wyspy na oceanie. Niemniej ładne są te bardziej schowane między innymi drzewami, ale trudne w podziwianiu z dalszej perspektywy. Multitrunk jest formą wyjątkowo piękną i jednocześnie trudną, ponieważ mimo podobnych warunków wzrostu pni, z jednej strony są one zróżnicowane, ale jednocześnie współgrają ze sobą. Innymi słowy trudność powielona o wielokrotność pni.

Netsunagari

Wiele pni, które wyrosły z gałęzi powalonego drzewa, zwane także tratwą, są równie pięknym krajobrazem co kabudachi. Ponieważ w naturze powstają zarówno z drzew liściastych i iglastych mogą mieć skrajnie różny kształt pni. Od wijących się po strzeliste i wyprostowane. Bardzo piękny i przepełniony historią drzewa krajobraz, wart naśladowania w donicach.

Yose ue

Kompozycja wielu pojedynczych drzew, uwzględniająca głębię i perspektywę może sprawić wrażenie prawdziwego i pięknego lasu. Obserwowany z bardzo daleka nie posiada wyraźnie dominującego drzewa, ponieważ wielokrotność drzew w podobnym wieku zaciera to wrażenie. Inaczej wygląda kompozycja z widocznym liderem grupy. W takiej sytuacji można odnieść wrażenie, że kompozycję ogląda się z bliska lub mamy do czynienia z drzewem matką i licznymi, młodszymi pokoleniami ją otaczającymi. Drzewa wyrastają w ściśle określonych warunkach jakim jest duża grupa i w związku z tym muszą mieć wspólny mianownik. Najbardziej wiarygodnym jest dostęp do światła i wiek poszczególnych osobników w zbiorowości.

Podsumowanie

Jeśli dobrnąłeś do końca tego elaboratu, to prawdopodobnie nie pamiętasz już początku i co to są style bonsai 🙂

Dlatego w siedmiu punktach podsumowałem cały artykuł:

1. Studiuj drzewa w naturze, style bonsai pomagają początkującym i przeszkadzają zaawansowanym,

1. Unikaj powielania kształtów bonsai. Nie pozwól żeby kształt drzew w doniczkach wyrył na zawsze Twoje wyobrażenie drzewa w naturalnym środowisku,

1. Style bonsai nie powinny Cię ograniczać. W naturze występują kombinacje nawet kilku w jednym drzewie. Najważniejsze, aby historia drzewa była napisana dostępem do światła, ewentualnymi incydentami i charakterystyką wzrostu danego gatunku,

1. Nie kształtuj drzew liściastych jak świerki i sosny. Jedynym rozsądnym odstępstwem w ramach gatunków iglastych jest mitate, czyli np. uzyskanie krajobrazu lasu sosnowego, przy użyciu jałowców,

1. Unikaj gięcia drzew wyprostowanych i prostowania tych wygiętych. Doceniaj potencjał jaki otrzymałeś wraz z konkretnym osobnikiem i pracuj. Z czasem odwdzięczy ci się i docenisz trud jaki poniosłeś tolerując np. proste drzewo.

1. Dobre bonsai nie musi być krzywe i dziwne. Może być, ponieważ spotyka się takie drzewa w naturze, ale nie musi. Różnorodność wzbogaca kolekcję. Znajdziesz ją też z pewnością w naturze, czyli jest prawdziwa.

1. Nie próbuj kreacją zawracać rzeki. Sztuczność na zawsze pozostanie sztuczna, czyli setki kilometrów od idei bonsai, która powstała w Japonii (nie myl idei bonsai z powszechnie wyświechtanym pojęciem bonsai, określającym wszystko co przycinane i cały kicz w doniczce).

Zaloguj się

Zarejestruj